استارلینک در ایران
در روزهای ابتدایی پاییز بود که ایلان ماسک با توییتی رسمی از فعال کردن اینترنت ماهواره‌ای خود به نام «استارلینک» در ایران خبر داد. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که شایعه اینترنت آزاد یا رایگان برای ایران تازگی ندارد و سال‌هاست که از طریق برخی منابع گفته و تکرار می‌شود. به همین بهانه بیایید نگاهی فراتر از چند تیتر جنجالی بر ماجرا داشته باشیم.
اینترنت
اینترنت فضای مجازی جهان است که شما بار ها به آن متصل شده‌اید. اما این اتصال چگونه شکل می‌گیرد؟
در برقراری ارتباط حداقل سه پارامتر فرستنده، گیرنده و پیام مهم است. همانطور که شما برای پست کردن نامه نیاز به کد پستی دارید یا برای تماس گرفتن به شماره تلفن، اینترنت نیز به آدرس نیاز دارد که به آن “IP Address” میگویند و شکل آن چیزی شبیه به 66.33.13.212 است. هر دستگاه اعم از سرور، کامپیوتر، تبلت، موبایل و … برای اتصال به اینترنت مستلزم داشتن چنین آدرسی است. به طور مثال هنگامی که می‌خواهید صفحه‌ای را در اینترنت مشاهده کنید آدرس دستگاه شما پیامی به آدرسِ سرورِ مقصد می‌فرستد و در پاسخ داده‌هایی دریافت می‌کند که از طریق مرورگرتان قابل تفسیر و مشاهده است.
فراهم کنندگان اینترنت
اما چه کسانی، یا بهتر است بگوییم چه شرکت‌هایی زیرساخت‌های اینترنت را برقرار کرده‌اند؟ آنها ISP(Internet Service Provider) نام دارند و همانطور که از اسمشان پیداست مسؤولیت فراهم سازی اینترنت برای تمام مناطق تحت پوشش خود را بر عهده دارند. این شرکت‌ها را می‌توان همچون گره‌هایی از یک تور عظیم در نظر گرفت که هر یک به نحوی با یکدیگر در ارتباطند. به صورت کلاسیک کابل‌های فیبر نوری در زیر زمین و دریاها همانند یک گراف نامرئی این شرکت‌ها را به همدیگر وصل نموده‌اند. حال این ISP های به هم متصل، موظفند با ایجاد و افزایش انشعاب، اینترنت را در منطقه تعریف شده گسترش دهند، چه از طریق سیم کشی و چه از طریق دکل‌های مخابراتی.
پروتکل اینترنت
هرگاه که به اینترنت متصل می‌شوید ابتدا Router یک IP Address مشخص برای دستگاه‌تان می‌سازد تا در محیط وب قابل شناسایی باشید و به عبارت دیگر آدرسی مشخص داشته باشید. همچنین تمامی وب سایت‌ها نیز IP آدرس خاص خود را دارند(دقت داشته باشید وب سایت‌ها در واقع داده‌هایی بر روی سرور هستند و منظور از آدرس وب سایت همان آدرس سروری است که وب سایت بر آن بنا شده). از آنجایی که به خاطر سپردن IP وب سایت‌ها برای ذهن انسان دشوار است سیستمی به نام DNS معرفی شد تا به جای آی پی‌های عددی، دامنه‌های حروفی را داشته باشیم. مثلاً به جای حفظ کردن عددی مثل 8.8.8.8، از دامنه‌ی خوانایی که در DNS ثبت شده استفاده می‌کنیم مثل www.google.com
اینترنت ماهواره ای
حال که شناختی مقدماتی از کارکرد اینترنت کلاسیک پیدا کردیم نوبت به اینترنت ماهواره‌ای می‌رسید. شبکه‌ای که این بار نه در زیر زمین بلکه بر فراز آسمان شکل گرفته. Viasat ،HughesNet و Starlink جزو پیشگامان این تکنولوژی بودند. اینترنت ماهواره‌ای را می‌توان به رسیورهای ماهواره‌ای تشبیه کرد، با این تفاوت که رسیورها تنها دریافت کننده سیگنالند حال آنکه مودم ماهواره‌ای توانایی برقراری ارتباط دو طرفه دارند.
استارلینک
استارلینک پیشروترین خدمات دهنده اینترنت ماهواره‌ای است که ماهواره‌هایش توسط دیگر کمپانی ایلان ماسک به نام SpaceX در مدار زمین مستقر شدند. هدف نهایی استقرار ۴۲ هزار ماهواره در شعاع ۵۰۰ کیلومتری زمین است تا تمام مناطق کره تحت پوشش قرار گیرد. اما انجام این امر با دشواری‌های فراوانی روبهرو است؛ تاکنونISPها به طور معمول با تمرکز بر جغرافیای کشور خود خدمات ارائه می‌کردند اما استارلینک برای سیطره بر تمام زمین تلاش می‌کند. فعالیتی که جدای از چالش‌های سرسام آور فنی، چالش‌های سیاسی و حتی نظامی در پیش روی خود دارد.
چالش سیاسی
فرض کنید دولت فنلاند بنا به دلایلی رای بر فیلتر شدن فیسبوک می‌دهد، بدیهی است بی درنگ دستور فیلترینگ به تمام ISPهای کشور ابلاغ و دامنه مورد نظر مسدود می‌شود. اما با پدیده نوظهور اینترنت ماهواره‌ای حالا این کشور باید به طور جداگانه با کمپانی استارلینک وارد مکاتبه شود و درخواست خود را مطرح کند. این همان چالش سیاسی است که ایلان ماسک با آن روبهرو است. در صورت پیروی و اعمال محدودیت متهم به سانسور و در صورت عدم پیروی ارائه خدماتش در کشور مذکور مسدود می‌شود.
استارلینک در اوکراین
در 24 فوریه 2022 جنگ روسیه و اوکراین اتفاق افتاد، در طول این مدت آقای ماسک با دعوت پوتین به رینگ مبارزه و گلایه از پنتاگون به دلیل عدم پرداخت معوقات باز هم تیتر خبری شد. اما جدای از حواشی، استارلینک چه نقشی در این درگیری ایفا کرد؟
با بالا گرفتن جنگ، بسیاری از خدمات اوکراین دچار اختلال شد و اینترنت نیز از این امر مستثنا نبود. دیری نپایید که استارلینک با شرایطی ویژه محصولات خود را به اوکراین ارسال کرد، تنها در عرض چند ماه بیش از سی هزار استارلینک در اوکراین فعال شد و اینترنت به لطف ایلان در آن منطقه پابرجا ماند. همچنین نظامیان اوکراینی ادعا می‌کنند با مجهز کردن پهپادها به این نوع اینترنت توانسته‌اند بارها موقعیت دشمن را رصد و مختصات را به توپخانه گزارش کنند. به نظر می‌رسد تکنولوژی ماهواره‌ای در اوکراین علاوه بر جنبه ارتباطی ابعاد اطلاعاتی و نظامی هم در خود داشته باشد.
استارلینک در جزیره تایوان
جغرافیای تایوان برای حفظ اینترنت به شدت آسیب پذیر است و تنها با قطع حدود سیزده کابل زیر دریا که به این جزیره می‌رسند اینترنت کلاسیک به طور کامل در این جزیره قطع می‌شود. از همین نظر استارلینک برای تایوان می‌تواند دستگاهی به شدت استراتژیک باشد. به خصوص اگر روابط پر تنش این کشور با همسایه بزرگتر خود یعنی چین را در نظر بگیریم.
خطر جنگ فضایی
ماهواره‌های مستقر بر فراز زمین شبهاتی جدید درباره حق مالکیت فضا ایجاد کرده‌اند. باید دقت داشت هر چند آنها از زمین فاصله دارند(حدود ۵۵۰ کیلومتر) اما در عین حال غیر قابل دسترسی هم نیستند و محافظت از این ماهواره‌های پر تعداد و گران قیمت به تنهایی یک فاکتور قابل تامل است. توجه به آسمان طی سال‌های اخیر به شکل فزاینده‌ای افزایش یافت تا جایی که در سال 2019 آمریکا از نیروی جدید فضایی خود به نام USSF متشکل از ده هزار نفر پرده برداری کرد. نظامی سازی و گسترش نفوذ در فضا به خصوص پس از جنگ اوکراین منجر به واکنش شدید روسیه شد و تئوری‌هایی همچون خطر باران ماهواره‌ای را تقویت کرد.
استارلینک در ایران
با رد و بدل شدن توییت‌های فوق شایعه‌ی اینترنت ماهواره‌ای باز هم در کشور قوت گرفت و حتی عده‌ای نیز پیشاپیش شروع به نصب اپلیکیشن استارلینک در موبایل خود کردند! اما با گذشت چندین ماه از ماجرا تا به این لحظه ایلان ماسک و بسیاری از خبرنگارانی که خبر را پر رنگ کرده بودند حاضر نشدند جزئیات بیشتری ارائه کنند و سؤوالات زیادی را بدون پاسخ رها کردند.
چگونه با وجود سنگین‌ترین تحریم‌های جهان علیه ایران کمپانی استارلینک می‌خواهد محصولاتش را وارد کند؟
با فرض برداشته شدن تحریم‌های خارجی، آیا ایران مجوز ورود این محصول را خواهد داد؟ اگر نه آیا کمپانی، قصد فعالیت قاچاق دارد؟
در واقع بیایید تحریم‌های خارجی و موانع داخلی را در نظر نگیریم،از نظر اقتصادی چه تعداد قادر به پرداخت هزینه دستگاه و اشتراک ماهانه آن هستند؟ آیا محصول رایگان است؟
تا لحظه نگارش این متن جز تعدادی توییت نامفهوم، اطلاعات موثق دیگری در دسترس نیست. در انتها باید اشاره کرد هر چند استارلینک در ایران فعال نشد، اما مهارت آقای ماسک که بدون هزینه توانست تبلیغات گسترده‌ای در سطح یک کشور هشتاد میلیونی انجام دهد، ستودنی و قابل احترام است.